Stress brengt ons lichaam in een staat van paraatheid. In bepaalde situaties is het wenselijk om extra alert te zijn zodat we sneller en efficiënter kunnen reageren. Dit is het geval in situaties van gevaar of nood waarin we snel moeten reageren om te overleven, of wanneer we onder druk komen te staan en moeten presteren, zoals bij het halen van een belangrijke deadline of het afleggen van een examen.

Informatie van buitenaf komt in ons zenuwstelsel terecht via onze zintuigen. Wanneer stresserende omstandigheden worden ervaren, produceert onze hypothalamus [1] het hormoon corticoltropine. Dit hormoon stimuleert de hypofyse (dat is een kliertje in het midden van je hoofd) zodat die acetylcholine (ACh) aanmaakt. Acetylcholine is één van de belangrijkste neurotransmitters in de hersenen. De acetylcholine die vrijkomt, activeert op zijn beurt de bijnierschors en het bijniermerg.

Het bijniermerg bestaat uit zenuwweefsel en wordt uitsluitend door het sympathische zenuwstelsel gestimuleerd (niet door het para-sympatische zenuwstelsel dus).Het bijniermerg produceert adrenaline en noradrenaline [2]. Adrenaline en norepinefrine brengen het lichaam in de vecht- of vluchtstaat.

Normaal komt norepinefrine alleen voor in de hersenen, maar wanneer de hoeveelheid norepinefrine die daar aangemaakt wordt, overschreden wordt, komt deze via het sympathische zenuwstelsel in de rest van het lichaam terecht. Wanneer norepinefrine in het lichaam aanwezig is, ervaren we stress. Wanneer we stress hebben, stijgt onze bloeddruk, onze hartslag gaat omhoog, onze ademhaling gaat sneller en onze spijsvertering wordt tijdelijk stopgezet.

Acetylcholine activeert zoals gezegd niet alleen het bijniermerg maar ook de bijnierschors. De bijnierschors bevat drie lagen. De buitenste laag reguleert de bloeddruk. De middelste laag produceert cortisol en cholesterol. De binnenste laag bevat hormonen als androgeen en oestrogeen.

Wat van belang is bij stress is dat er cortisol wordt geproduceert. Cortisol bevordert het aanmaken van gluconeogenese, wat op zijn beurt de werking van adrenaline en norepinefrine neutraliseert waardoor het gestresseerde lichaam weer tot rust kan komen.

Stress is zoals je ziet een complex zelfregulerend systeem. Zelfregulerend betekent dat het zichzelf in stand houdt. Ons lichaam zit ingenieus in elkaar maar het is niet perfect. Ons biochemische stress-mechanisme kan overbelast of ontregeld raken. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer ons lichaam in extreem stresserende omstandigheden terechtkomt zoals oorlog of andere levensbedreigende situaties. Maar ook huiselijke of maatschappelijke omstandigheden zoals langdurig misbruik, verwaarlozing door de ouders, pesten, discriminatie enzovoort kunnen overvloedige stressreacties in gang zetten.

Een andere reden waardoor ons natuurlijke stress-mechanisme kan falen, is wanneer de hypothalamus te veel stimuli als stressor bestempelt. Ook ons geheugen werkt op een complexe manier. Wanneer we in een situatie verkeren waarin onze natuurlijke vecht- en vluchtstaat wordt geactiveerd, slaat ons geheugen alle informatie over die gebeurtenis samen op. Als we overvallen zouden worden in een rozentuin bijvoorbeeld, kan dit er toe leiden dat onze hersenen rozen vanaf dat moment als stressor beschouwen. Iedere keer wanneer we rozen zien, kan de stressreactie in gang worden gezet. Ons lichaam ervaart dan stress op momenten dat dit niet nodig is en dat kan op zijn beurt weer andere neurale processen in de war sturen.

Zoals je ziet, ons zenuwstelsel is een complex systeem maar het werkt allesbehalve ideaal. Onze genetische basis bepaald hoe gevoelig ons lichaam is voor bijvoorbeeld langdurige stress. Wanneer mensen met een wat gevoeligere basis overvloedig in stresserende omstandigheden terechtkomen, kan dit langdurige gevolgen hebben en kunnen zich bepaalde psychische stoornissen ontwikkelen zoals angststoornissen of depressiviteit. Er is dan veel rust nodig en een veilige omgeving zodat ons zenuwstelsel zich weer kan herstellen.

Voetnoten

• 1. de nucleus paraventricularis om precies te zijn
• 2. een ander woord voor noraderenaline is norepinefrine